نیک‌زیستی یک سازه است و شادمانی یک چیز است. نظریه نیک‌زیستی دارای اجزای تشکیل دهنده قابل دستکاری و قابل اندازه­گیری است. هرکدام از این اجزا یک موضوع حقیقی هستند و هر کدام موجب نیک‌زیستی می­شوند، اما هیچ‌کدام به‌تنهایی نیک‌زیستی را تبیین نمی­کند. به‌طور مثال در هواشناسی، «هوا» یک سازه است. هوا به خودی خود یک چیز حقیقی نیست بلکه از عناصر متعددی، که هریک کاربردی هستند تشکیل شده است. بنابراین مجموعهٔ این اجزای حقیقی، هوا را تشکیل می‌دهند. این اجزا شامل دما، رطوبت، سرعت باد، فشار جوی هوا و مشابه آن‌هاست. نیک‌زیستی درست مانند «هوا» یک سازه است. هیچ یک از معیارهای سازه نیک‌زیستی، به تنهایی و کامل آن‌را تبیین نمی­کند، اما هریک از این معیارها قابل اندازه­گیری هستند و در کنار هم نیک‌زیستی را اندازه‌گیری می‌کند.

رابطه‌ی شادمانی و نیک‌زیستی

شادمانی، نتیجه خودکار و طبیعی افزایش نیک‌زیستی و رضایت‌مندی از زندگی است. پروفسور مارتین سلیگمن سال‌های زیادی را صرف ایجاد نظریه‌ای برای شادمانی کرده است. هدف او، شناسایی اجزای سازنده نیک‌زیستی بوده است. پنج عنصر نیک زیستی شامل این موارد است: 1- هیجان مثبت، ۲- غرقگی یا مشغولیت مثبت، ۳- معنا، ۴- روابط (روابط مثبت) و ۵- دستاورد و کامیابی. او از یک مخفف قابل یادآوری آسان به نام «پرما» برای نامیدن مدل نیک‌زیستی‌ جدید استفاده کرده است.

عناصر و اجزای نظریه نیک‌زیستی پرما

هر یک از این عناصر برای نیک‌زیستی و رضایت‌مندی از زندگی لازم و ضروری (اساسی) است. این پنج عنصر در کنار یکدیگر، زیربنای محکمی را شکل می‌دهند که بر آن اساس می‌توانیم برای خود یک زندگی شادمان و شکوفا بسازیم. پنج عنصر تشکیل دهنده نیک‌زیستی موجب تبیین غیرساده‌انگارانه آن می‌شوند. در این نظریه، عناصر پنج‌گانه مستقل و انتخابی وجود دارد که انسان‌ها برای خاطر خودشان آن را انتخاب می­کنند و هر عنصر نیک‌زیستی حداقل یکی از سه ویژگی زیر را نیز داراست:

1. موجب نیک‌زیستی می‌شود.
2. خیلی از انسان‌ها به خاطر خودش (خود عنصر) به‌ دنبال آن هستند، نه به این خاطر که از بقیه عناصر نیز نصیبی می‌برند، یعنی خوشحال نمی‌شوند که به معنا برسند، بلکه فقط به‌خاطر خوشحال شدن، خوشحال می‌شوند.
3. مستقل از سایر عناصر قابل اندازه­گیری است و تبیین می‌شود (انحصاری است) .

در ادامه، پنج عنصری که از نگاه سلیگمن برای نیک‌زیستی انسان لازم و ضروری است را با جزئیات بیشتری بررسی می‌کنیم.

ایجاد مهارت‌های لازم برای شکوفایی و نیک‌زیستی

از نگاه روان‌شناسی مثبت، افزایش نیک‌زیستی و شکوفایی از طریق داشتن هیجان مثبت، غرقگی و مشغولیت مثبت، روابط مثبت،‌ معنا و دستاوردهای بیشتر در زندگی میسر است. در متون علمی این حوزه،‌ بحث و اختلافاتی وجود دارد و از آنجایی که مدل پرما فقط یک نظریه است و کاری است که در جریان و پیشرفت است، آیا عامل مستقل دیگری علاوه بر مؤلفهٔ‌های پرما وجود دارد که انسان‌های آزاد به‌خاطر خودِ آن عامل مستقل دنبالش کنند و انجامش بدهند و نه به‌خاطر عواملی دیگر مثل هیجان بیشتر یا رابطه بیشتر؟ با این نگاه، دو مورد مناسب دیگر مطرح می‌شود: سلامتی، آزادی و مسئولیت.

برای سلامتی، سؤال این‌جاست که آیا افراد فقط به‌خاطر خودِ سلامت جسمانی به‌ دنبالش هستند یا چون فقط باعث هیجان مثبت بیشتر، روابط بهتر و مواردی این چنین می‌شود، به‌ دنبالش می‌روند. بنابراین «سلامتی» هنوز یک سؤال باز است.

شواهد نشان می‌دهد انسان ذاتا و مستقل از هر عامل دیگری خواهان آزادی و مسئولیت است، حال این آزادی و مسئولیت برایشان هیجان مثبت یا روابط مثبت به بار آورد و چه نیاورد.

با در نظر گرفتن آن‌چه درباره پرما تا این‌جا گفته شده، سؤال این است آیا می‌توان از آن در زندگی بیشتر داشت یا نه؟ نشریات و متون علمی پر از داستان‌های دلسرد‌کننده است. به‌طور مثال داستان آدم‌هایی که برنده قرعه‌کشی و جوایز بخت‌آزمایی شده‌اند و برای سه ماه شاد بوده‌اند و سپس دوباره به همانجایی که بودند برگشته‌اند. با توجه به این موضوع شاید فکر کنید هیچ راهی برای شادتر کردن انسان‌ها وجود ندارد. اما این برداشت اشتباه است. سؤال اساسی این است، آیا تمرینات و تکنیک‌هایی برای داشتن پرما بیشتر در زندگی وجود دارد که واقعاً باعث نیک‌زیستی بیشتر شود؟

اهمیت روان‌شناسی مثبت

روان‌شناسی مثبت از آن جهت مهم است که می‌تواند درباره هیجانات مثبت، غرقگی و مشغولیت مثبت، معنا، توانمندی‌های منشی، روابط مثبتِ سالم، کار پرثمر و رضایت‌بخش‌تر، کنار آمدن با مشکلات، پایداری، تاب‌آوری، هدف‌گذاری مثبت، خوش‌بینی منعطف، سرمایه روان‌شناختی و جوامع شکوفا و در حال رشد، دانش جدید در اختیارمان قرار بدهد.

مداخلات مثبت

یکی از راه‌های به‌کارگیری تحقیقات روان‌شناسی مثبت برای دستیابی به این نتایج، از طریق مداخلات مثبت است که در فصل اول با کلیات آن آشنا شدید. شاید استفاده از واژه «مداخله» در روان‌شناسی مثبت کمی به نظرتان عجیب بیاید. این واژه شاید درمان را به یادتان بیندازد، اما «مداخلات» حتما نباید از نوع شدید و درمانی باشد. در روان‌شناسی، منظور از «مداخلات» فقط اقداماتی است که به انسان‌ها کمک می‌کند تغییر کنند. در روان‌شناسی مثبت، «مداخلات» اغلب اوقات به عنوان فعالیت‌هایی در نظر گرفته می‌شود که توسط خودِ افراد به‌کار گرفته می‌شود تا هیجانات، افکار یا اقدامات مثبت را در خود پرورش دهند. درباره کلیات «مداخلات مثبت» در فصل اول خواندید و در ادامه با خودِ مداخلات بیشتر آشنا خواهید شد، همان‌طور که در فصل دوم نیز با تعدادی از آن‌ها آشنا شدید.

سخن آخر

در این مقاله به اهمت رویکرد نیک‌زیستی بر اساس مدل پرما پرداختیم. برای مطالعه‌ی بیشتر می‌توانید به کتاب کوچینگ زندگی مثبت مراجعه کنید.

منبع : کتاب کوچینگ زندگی مثبت، جلد 2 | ناشر : نسل یاسان | نویسنده: امیر پهلونژاد